Ngày 02 - 9 - 1945, chính thể nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa được thành lập, lấy ý chí chủ quyền thuộc về nhân dân là cội nguồn duy nhất của chính quyền. Hòa cùng chiến thắng, tại huyện Hương Thủy, hệ thống tổ chức nhà nước và hệ thống tổ chức chính trị được xây dựng trong huyện bảo vệ quyền lợi và trách nhiệm của người dân đối với xã hội mới.
Chính quyền cách mạng huyện Hương Thủy được thành lập lúc ấy là một phần của hệ thống 6 cấp: chính phủ Trung ương lâm thời, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời cấp kỳ, cấp tỉnh và thành phố, huyện, tổng và cấp xã. Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời có chủ tịch, phó chủ tịch, và các ủy viên, các thành viên trong ủy ban phân công nhau phụ trách về quân sự, nội vụ, tài chính, giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, tư pháp, thông tin tuyên truyền, dân sinh, kinh tế. Cuối năm 1945, ủy ban nhân dân cách mạng các cấp được đổi thành ủy ban hành chánh lâm thời gồm chủ tịch, phó chủ tịch và thư ký ủy ban. Các ủy viên ủy ban nhân dân cách mạng không được bầu vào ủy ban hành chánh được chuyển qua phụ trách các cơ quan chuyên môn, ở cấp tỉnh là các ty, ở cấp huyện là các phòng.
Ủy ban hành chánh huyện Hương Thủy: Chủ tịch là đồng chí Lê Trọng Bật thay đồng chí Phạm Bạch Vân chuyển công tác khác, Phó Chủ tịch là đồng chí Lê Quang Thuyết, Ủy viên thư ký ủy ban là đồng chí Lê Trọng Từ. Các phòng ở cấp huyện được phân công cán bộ có uy tín trong huyện, có trình độ văn hóa, nhiệt tình hăng hái cách mạng, có khả năng và năng lực về từng phần chuyên môn. Mọi người đều nhận được sự phân công, đồng chí Nguyễn Thượng Hanh nhà kinh doanh, phụ trách kinh tế, phụ trách tài chánh là đồng chí Lê Bá Chi, phụ trách trinh sát là đồng chí Nguyễn Thanh Lễ, phụ trách quân sự là Nam Voi, phụ trách xã hội là Nguyễn Thị Tâm Mỹ (sau đó phản bội theo giặc Pháp).
Mặt trận Việt Minh huyện gồm có: Chủ nhiệm Lê Minh, Phó Chủ nhiệm Lê Quang Thuyết, Ủy viên tài chính Lê Bá Chi, Bí thư Hội Phụ nữ cứu quốc Lê Thị Lý, Tôn Thất Sơn làm Bí thư Thanh niên cứu quốc, Phùng Lưu làm Bí thư Nông hội cứu quốc.
Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của đảng bộ huyện Hương Thủy, hệ thống chính quyền huyện, xã được nhanh chóng xây dựng và được kiện toàn. Chủ tịch xã phần lớn là trung nông đều có uy tín trong xã, được nhân dân mến mộ và các họ tộc kính trọng. Thành phân trong ủy ban xã đều có học sinh trung học mới ra trường tham gia. Một phó chủ tịch xã là Nguyễn Thị Kim Khánh, nữ học sinh trung học mới ra trường, là người phụ nữ đầu tiên trong huyện điều khiển công tác chính quyền có trình độ, năng lực và điều hành tốt mọi công việc như nam giới. Chính quyền mới bảo vệ các quyền của người dân và thực hiện trách nhiệm của người công dân đối với tổ quốc. Người dân không bị phụ thuộc vào địa vị xã hội, tuổi tác, giàu nghèo, giới tính, được đảm bảo về quyền lao động và tạo điều kiện cho mọi người lao động.
Đi đôi với việc thành lập chính quyền huyện trong giai đoạn mới, trước nguy cơ xâm lược của các thế lực đế quốc chủ nghĩa, Ban vận động tổ chức đảng của huyện do đồng chí Lê Minh phụ trách đặt trách nhiệm của Đảng bộ là lực lượng trung tâm của sự hòa hợp nhân dân trong huyện, hết sức hợp tác có tính chất xây dựng cùng với các tổ chức xã hội khác quan tâm đến vận mệnh tổ quốc, ủng hộ và bảo vệ bất cứ những ai yêu nước, chống thực dân và chống các lực lượng muốn đảo ngược xã hội quay trở lại chế độ thuộc địa. Huyện ủy lâm thời dựa vào những chỉ thị của Tỉnh ủy, đặt trong tâm công tác của toàn huyện là “xây dựng lực lượng cách mạng và chuẩn bị kháng chiến”, chuyển sức mạnh và tinh thần phấn khởi cách mạng biến thành sức mạnh cứu nước. Gấp rút xóa bỏ những ách cường quyền còn tồn tại làm cơ sở cho kẻ xâm lược, chống sự duy trì quyền lực trong xã hội của những kẻ đặc quyền, đặc lợi và gấp rút củng cố, kiện toàn xây dựng một hệ thống chính trị của quần chúng nhân dân.
Trong công cuộc vân động quần chúng ở vào thời điểm này còn quan tâm đến công tác vận động Công Giáo và Phật Giáo, lúc mà nhân dân trong huyện được giải phóng tư tưởng, bài trừ mê tín dị đoan, có quyền tự do lựa chọn tín ngưỡng hay không tín ngưỡng.
Việt Minh tỉnh mở lớp huấn luyện cho cán bộ Việt Minh toàn tỉnh. Lớp huấn luyện do các đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Trần Tổng, Tố Hữu phụ trách giảng bài. Mục đích lớp huấn luyện ngắn ngày nhằm gấp rút trang bị cho cán bộ Việt Minh nhận thức đúng đắn về thời cuộc và các kẻ thù của cách mạng, hoàn cảnh cách mạng Việt Nam đang bị đế quốc và phản động thế giới bao vây. Nhiệm vụ của người đảng viên Cộng Sản và cán bộ cách mạng gánh vác sẽ muôn vàn khó khăn, gian khổ trong bước đầu giữ nền độc lập cho tổ quốc, là những trách nhiệm của lịch sử giao phó cho bất cứ ai là người cộng sản sống trân đất nước Việt Nam.
Phần lớn cán bộ mới trong huyện hăng hái cách mạng sau khi dự lớp học đều tình nguyện gia nhập Đảng và họ trở thành đảng viên tháng Tám. Các chi bộ dự bị Đảng cộng sản Đông Dương ở trong huyện được thành lập. Tỉnh ủy cử các phái viên của mình đến từng chi bộ khai hội và thẩm tra tổ chức, trình độ cách mạng và tư tưởng đảng viên, sau đó Tỉnh ủy ra quyết định công nhận các chi bộ dự bị trở thành chi bộ chính thức của Đảng bộ Hương Thủy. Toàn huyện đã có chi bộ và chi bộ ghép của nhiều làng. Chỉ còn xã Liên Thủy (gồm 2 làng Lương Quán và Nguyệt Biều) chưa có đảng viên. Đó là những đảng viên đầu tiên của các làng xã vào đảng năm 1945 và được thừa nhận chính thức năm 1946.
Đại diện cho phụ nữ toàn huyện là ban chấp hành phụ nữ cứu quốc huyện: Bí thứ Bích Lý, Phó bí thư Nữ Sĩ Tôn Nữ Thu Hồng. Họ bao gồm các tầng lớp và giai cấp trong huyện, lãnh đạo một phong trào phụ nữ rộng lớn: phụ nữ nông dân, phụ nữ học sinh, tiểu tư sản, phụ nữ con các quan lại, quý tộc, phụ nữ sinh hoạt về học thuật, tư tưởng. Họ làm việc với nhiệt tình giải phóng phụ nữ, họ trở thành sĩ quan quân đội, được điều đi bổ sung vào Ban chấp hành phụ nữ các huyện lân cận, vào Ban chấp hành phụ nữ Huế. Có chị là đại biểu toàn quốc của Đảng, có chị tình nguyện đi vận động phụ nữ Tây Nguyên.
Bên cạnh đó, huyện cũng thực hiện việc chia lại ruộng đất, phục hóa khai hoang, các đồi trọc đã khoác một màu xanh cây hoa màu ngắn ngày, khoai sắn đã đưa nông dân ra khỏi nạn đói. Hai mùa thu hoạch của chế độ ruộng đât mới làm thay đổi bước đầu thành phần giai cấp ở nông thôn trong huyện. Đi đôi với việc chia lại ruộng đất còn có chủ trương xóa nợ lâu năm, hoãn nợ vay của nhà giàu, ưu tiên cho bần cố nông. Đã cải tạo sở hữu liên quan về ruộng đất, tạo cho con người lao động có ruộng cày, xóa bỏ các nguồn thu nhập phi pháp, đặc quyền, đặc lợi về ruộng đất mà không thay đổi quyền sở hữu ruộng đất. Việc chia ruộng đất công bằng, người nông dân đã trở thành người chủ của sử dụng ruộng đất, người chủ nhân của đồng ruộng. Người sử dụng ruộng đất quyết định phát triển sản xuất của xã hội – phân hóa nông thôn, thế lực của phong kiến địa chủ bị thu hẹp.
Huyện Hương Thủy hưởng ứng lời kêu gọi khẩn cấp của Hồ Chủ Tịch về diệt 3 thứ giặc: giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm. Công tác bình dân học vụ được xúc tiến mạnh mẽ, khắp các làng xã mở lớp học ban đêm, các cụ già vẫn chống gậy đến lớp vừa học, vừa động viên con cháu làng giềng đi học. Các phụ nữ có con dại vẫn hăng hái đến lớp học. Tổ chức lại các trường tiểu học trong huyện. Các làng mở lớp vỡ lòng, dự bị, lớp 3 tổ chức thi sơ học yếu lược.
Các cấp ủy Đảng và chính quyền phát động đợt thi đua thực hiện lời kêu gọi của Bác Hồ, nhân dân lập hũ gạo cứu quốc, hết lòng giúp nhau từng hom sắn, dây lang, ruộng mạ để tập trung vào việc tăng gia sản xuất.
Bên cạnh đó, huyện còn thường xuyên giúp đỡ mặt trận Lào – tình nguyện lên Lào và xung phong vào đoàn quân Nam tiến, chống đế quốc Pháp xâm lược. Trong huyện tổ chức lương khô thường xuyên cung cấp cho mặt trận Lào với lò sản xuất lương khô tại làng Thanh Thủy Thượng.
Tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể đã vận động nhân dân đóng góp vào “ tuần lễ vàng và tuần lễ đồng” để mua súng đạn cho quân đội mới thành lập, quyết xây dựng một quân đội có súng thay cho gươm kiếm để đánh giặc.
Tuy nhiên, đối lập với sự phấn khởi, đổi đời của quần chúng bị áp bức, tập đoàn quan liêu của chế độ cũ mất những đặc quyền, đặc lợi, họ bất mãn với chế độ mới. Họ và những phần tử cơ hội chính trị câu kết với nhau chống lại các chính sách của Mặt trận Việt Minh trong huyện. Về sau, khi quân đội xâm lược Pháp chiếm lại huyện, cuộc đấu tranh không khoan nhượng một mất và một còn, giữa nhân dan ta với quân xâm lược Pháp và bè lũ tay sai bán nước lại diễn ra.
Cách mạng tháng Tám thành công, quân Tưởng Giới Thạch ô hợp kéo vào nước ta, với danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật đầu hàng Đồng Minh. Vào Huế, quân Tưởng không định giữ gìn trật tự an ninh nơi chúng đóng quân, tung tiền giấy bạc mất giá Quan Kim và Nhân Dân Tệ vơ vét hàng hóa của nhân dân ta. Chúng đòi chính quyền ta phải nuôi sống chúng. Chúng đóng quân một vùng, đào hầm đắp ụ bố phòng, chúng tổ chức tuần tiễu vũ trang, mở rộng ra ngoài phạm vi chiếm đóng của chúng được đóng quân. Chúng vượt qua cầu An Cựu đi vào huyện Hương Thủy, gây nhiều ảnh hưởng về kinh tế và an ninh, đi theo quân tưởng có bọn lưu manh chính trị và bọn bất mãn ở địa phương dựa vào chúng để gây uy thế chính trị của đảng phản động, đặt các cơ sở chính trị ở Nguyệt Biều, Xuân Thủy đến Le Le xã Hương Thọ, huyện Hương Trà. Tại Nguyệt Biều chúng đi vận động tổ chức lực lượng vũ trang. ở An Cựu, chúng tranh thủ các trí thức, hoặt động công khai, dự các cuộc họp liên tịch chính trị trong xã, đòi chia quyền lãnh đạo. Lợi dụng quân Tưởng còn đóng ở Huế, chúng thường xuyên thâm nhập vào làng cùng với các đảng phái phản động gây mất ổn định trong xã.
Thanh niên cứu quốc xã An Thủy tổ chức một hội nghị các đảng phái kêu gọi đoàn kết ủng hộ chính phủ Hồ Chí Minh. Hội nghị treo cờ đỏ sao vàng, cờ Đảng cộng sản, cờ Dân chủ đảng, cờ Quốc dân đảng. Dự hội nghị có đồng chí Lê Minh đại diện Việt Minh huyện, ông Đoàn Nông giáo sư trường Quốc Học xã ủy Dân chủ đảng, ông Đoàn Thuyết bí thư đệ nhất Quốc dân đảng. Đại diện Thanh niên cứu quốc huyện, Phụ nữ cứu quốc huyện và Nông dân cứu quốc huyện, những người đứng ra triệu tập gồm Đoàn Lai (thanh niên cứu quốc An Cựu), ông Tấn đại diện ủy ban xã, ông Lê Tần đại diện Việt Minh xã. Thanh niên kêu gọi đoàn kết và khẳng định: thanh niên sẽ chống lại những kẻ phá hoại lòng yêu nước của nhân dân và nhân dân trong xã cũng sẽ chống lại họ.
Năm 1946, đánh dấu một năm mở đầu của đất nước về sự đoàn kết nhất trí về chính trị trong cuộc tổng tuyển cử bầu quốc hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa. Sáng ngày 6 - 1 - 1946, nhân dân trong huyện nô nức đi bỏ phiếu, họ nhận thức đầy đủ quyền của người dân lúc này, họ tham gia một cuộc sinh hoạt chính trị chưa bao giờ có. Trên 96% cử tri trong huyện đã đi bỏ phiếu cho 5 ứng cử viên quốc hội: đồng chí Hoàng Anh, các nhà trí thức, kỹ sư giao thông cầu cống Trần Đăng Khoa, kỹ sư nông nghiệp ông Đoàn Trọng Truyến, thầy thuốc dân lập ông Nguyễn Kinh Chi và nhà tu hành Thích Mật Thể.
Tiếp theo cuộc bầu cử quốc hội, tháng 4 - 1946, nhân dân hăng hái tham gia tổ chức bầu cử hội đồng nhân dân cấp tỉnh, huyện, xã, cơ quan quyền lực cao nhất của các cấp. Thắng lợi của tổng tuyển cử bầu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp đã khẳng định lòng quyết tâm xây dựng chế độ mới của các tầng lớp nhân dân, xóa bỏ vĩnh viễn chính quyền thực dân và phong kiến. Một nền dân chủ mới xuất hiện được xây dựng, được nhân dân ưu ái, họ sẵn sàng đưa toàn lực lượng của mình về vật chất và tinh thần để bảo vệ.
Sau khi bầu cử hội đồng nhân dân các cấp ở trong huyện, ủy ban hành chánh của huyện và các xã được kiện toàn. Mặt trận Việt Minh và các đoàn thể cứu quốc được củng cố và phát triển. Công việc bảo vệ an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội trong thôn xóm được giữ vững. Nam nữ thanh niên các làng hăng hái luyện tập quân sự. Lực lượng vũ trang được hết sức quan tâm xây dựng, đặc biệt chăm sóc về tinh thần và tự cường, một lòng quyết tâm đánh giặt, nhưng trang bị vũ khí hết sức sơ sài và thiếu huấn luyện về cách đánh du kích, tuy đã bổ sung và cử nhiều cán bộ đi học ở trường huấn luyện Sơn Tây của quân đội và trường huấn luyện quân sự Nhượng Bạn của Liên khu 4.